Overeenkomst ontbinden
Geschreven door:
Hein Kernkamp
Beëindiging van een overeenkomst wegen wanprestatie
Overeenkomsten strekken partijen tot wet ('Pacta sunt servanda'). Dit betekent concreet dat een geldig aangegane overeenkomst de betrokken partijen verbindt om de over en weer aangegane verplichtingen na te komen. Komt een partij bij een overeenkomst zijn verplichtingen niet na, dan krijgt de wederpartij een aantal wettelijke remedies. De wederpartij kan de eigen prestatie opschorten of de overeenkomst ontbinden.
Opschorting en ontbinding
Opschorting is een middel om de andere partij alsnog na te laten komen. Een meer vergaande remedie is de algehele of partiële ontbinding van de overeenkomst. Ontbinding bevrijdt beide partijen van de verplichtingen over en weer en de partij die nalatig was wordt schadeplichtig jegens de andere partij. De partij die niet nakomt krijgt dus de rekening gepresenteerd. De wettelijke regeling, ingevoerd met het Nieuw Burgerlijk Wetboek in 1992 is helaas technisch ingewikkeld, zoals hierna zal blijken.
De ontbinding van de overeenkomst
Artikel 6:265 lid 1 BW geeft iedere tekortkoming van een partij in de nakoming van een van haar verbintenissen de wederpartij de bevoegdheid om de overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden, tenzij de tekortkoming, gezien haar bijzondere aard of geringe betekenis, deze ontbinding met haar gevolgen niet rechtvaardigt. Daarbij bepaalt artikel 6:265 lid 2 BW dat, voor zover nakoming niet blijvend of tijdelijk onmogelijk is, de bevoegdheid tot ontbinding pas ontstaat, wanneer de schuldenaar in verzuim is.
Tekortkoming van geringe betekenis?
Er zijn boeken volgeschreven over de vraag hoe aan de ene kant iedere tekortkoming de ontbinding rechtvaardigt en anderzijds een tekortkoming van geringe betekenis niet. Daar gaat dit artikel niet over, maar dit illustreert wel dat de wet zowel voor juristen als voor niet-juristen ingewikkeld te interpreteren is. De wet bevat helaas valkuilen en partijen vallen daar ook echt in. Als de overeenkomst onjuist ontbonden wordt treden de gevolgen niet in en is mogelijk zelfs sprake van eigen wanprestatie. Terug naar de wet en het vereiste van verzuim.
Verzuim
Een trouwjurk moet op tijd klaar zijn. Dus als de trouwjurk niet op tijd af is, dan is sprake van verzuim. Maar zo duidelijk ligt het vaak niet. Als voor de nakoming geen duidelijke termijn bepaald is, dan treedt volgens artikel 6:82 lid 1 BW het verzuim in, wanneer de schuldenaar in gebreke wordt gesteld bij een schriftelijke aanmaning waarbij hem een redelijke termijn voor de nakoming wordt gesteld, en nakoming binnen deze termijn uitblijft.
Functie van de ingebrekestelling
De functie van een ingebrekestelling is om de wederpartij nog een laatste termijn voor nakoming te geven. Zo weet deze partij dat het de andere partij ernst is en tot welk tijdstip nakoming nog mogelijk is zonder dat van een tekortkoming sprake is. Maar haalt hij deze termijn ook weer niet, dan is deze partij vanaf dat tijdstip in verzuim en kan de wederpartij tot ontbinding overgaan. Het zenden van een ingebrekestelling is dan ook een belangrijke stap richting ontbinding van de overeenkomst.
Lengte termijn bij ingebrekestelling
Er moet sprake zijn van een redelijke termijn. De lengte van de termijn voor nakoming die aan de wederpartij moet worden gegeven, hangt van de omstandigheden af. Een relevante omstandigheid is de tijd die de wederpartij vóór de aanmaning heeft gehad om zich voor te bereiden. Dus als de wederpartij weken niets heeft zitten doen, dan kan hij niet klagen dat hij de termijn te kort vindt, omdat hij nog moet beginnen.
Directe aansprakelijkstelling
De wetgever heeft ook voorzien dat het zenden van een ingebrekestelling in sommige gevallen zinloos is. Op grond van artikel 6:82 lid 2 BW kan, als de wederpartij tijdelijk niet kan nakomen of uit zijn houding blijkt dat aanmaning nutteloos zou zijn, de ingebrekestelling plaatsvinden door een schriftelijke mededeling waaruit blijkt dat hij voor het uitblijven van de nakoming aansprakelijk wordt gesteld.
Verzuim zonder ingebrekestelling
Verzuim kan ook zonder ingebrekestelling intreden. Artikel 6:83 BW noemt drie gevallen waarin het verzuim zonder ingebrekestelling intreedt. Het verzuim treedt zonder ingebrekestelling in:
- wanneer een voor de voldoening bepaalde termijn verstrijkt zonder dat de verbintenis is nagekomen, tenzij blijkt dat de termijn een andere strekking heeft;
- wanneer de verbintenis voortvloeit uit onrechtmatige daad of strekt tot schadevergoeding als bedoeld in artikel 74 lid 1 BW en de verbintenis niet terstond wordt nagekomen;
- wanneer de schuldeiser uit een mededeling van de schuldenaar moet afleiden dat deze in de nakoming van de verbintenis zal tekortschieten.
In een arrest van 11 oktober 2019 heeft de Hoge Raad aangegeven dat dit geen limitatieve opsomming is. 'Mede in verband met de hanteerbaarheid in de praktijk van het wettelijk stelsel, kan onder omstandigheden een beroep op het ontbreken van een ingebrekestelling naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn of kan worden aangenomen dat op grond van de redelijkheid en billijkheid een ingebrekestelling achterwege kan blijven en de schuldenaar zonder ingebrekestelling in verzuim is geraakt', aldus de Hoge Raad.
Nog belangrijker is de volgende passage in het arrest: 'Uit de wetsgeschiedenis volgt dat het wat betreft de in art. 6:82 en 6:83 BW vervatte hoofdregels en uitzonderingen omtrent ingebrekestelling en verzuim niet zozeer gaat om strakke regels die de schuldeiser, na raadpleging van de wet, in de praktijk naar de letter zal kunnen toepassen. Deze bepalingen beogen veeleer de rechter de mogelijkheid te geven om in de gevallen dat partijen – zoals meestal – zonder gedetailleerde kennis van de wet hebben gehandeld, tot een redelijke oplossing te komen naar gelang van wat in de gegeven omstandigheden redelijkerwijs van hen mocht worden verwacht.'
In de praktijk werden deze regels namelijk nogal strikt toegepast door rechters. Wie zich niet strikt aan de wettelijke regels had gehouden bij ontbinding van de overeenkomst, kwam dan van een koude kermis thuis. De Hoge Raad kiest hier dus voor een meer pragmatische aanpak, wat voor velen zeer welkom zal zijn.
Hoe wordt een overeenkomst ontbonden?
De overeenkomst kan door de rechter worden ontbonden, maar dit kan ook door middel van een buitengerechtelijke verklaring. Een schriftelijke mededeling van de ontbinding is voldoende. Ontbinding heeft geen terugwerkende kracht. De overeenkomst eindigt op het moment van de ontbinding. Eerder gedane betalingen of verrichtte prestaties zijn niet onverschuldigd (zonder rechtsgrond) verricht. Wel bestaat er een verplichting over en weer tot ongedaanmaking van deze verplichtingen (artikel 6:271 BW). Over het algemeen zal niet alles ongedaan te maken zijn. Dan volgt een waarde verrekening van wel geleverde prestaties. Daarnaast is de partij die in verzuim was verplicht de schade van de wederpartij te vergoeden.
Nadere Informatie
Wilt u een overeenkomst ontbinden? Of heeft u een ingebrekestelling ontvangen? Dan is het ondanks de hierboven besproken uitspraak van de Hoge Raad verstandig om de zaak op dat moment aan een advocaat met kennis van het handels- en contractenrecht voor te leggen. U kunt uiteraard vrijblijvend contact opnemen via mail of de telefoon om een en ander door te spreken op het moment dat dat nodig is. Wij helpen u graag. Want ons motto is niet voor niets: Uw probleem, onze zorg.
Meer informatie?
Hein Kernkamp helpt u graag verder.
